Boekbespreking: Zoölogisch Manifest – Erno Eskens

Het wordt nooit wat met die zorgplicht voor dieren, concludeert Erno Eskens in zijn nieuwe boek Het Zoölogisch Manifest. ‘Om gelukkig te zijn, moet je de kans krijgen om op te komen voor je eigen belangen’, schrijft hij in het eerste hoofdstuk. Hierin neemt hij de denkbeelden van vroegere en hedendaagse denkers, beginnend bij de Griekse filosoof Aristoteles door. Die vond dat ‘dieren, maar ook planten, ten dienste stonden van de mens, en dat de mens op zijn beurt God moest dienen’.

Bij alle revoluties die we in de geschiedenis hebben gezien stopt het streven naar emancipatie bij de dieren. Dit was ook het geval bij de Franse revolutie, die zo’n grote invloed heeft gehad op de Europese cultuur. Dat de belangen van dieren toen niet werden meegewogen, ziet Eskens als een grote fout. Want ‘de strijd tegen tirannie, de strijd voor rechten, de strijd voor vrijheid, gelijkheid en broederschap kan pas stoppen als alle onderdrukte wezens de vrijheid hebben om voor hun welbegrepen eigenbelang op te komen. Geen enkel politiek-juridisch systeem dat de zwaksten monddood maakt, verdient het rechtvaardig genoemd te worden.’

Rechtvaardigheid kan zich niet beperken tot mensen alleen, schrijft Eskens. Er is een zoölogische revolutie nodig! ‘Het is tijd dat de deuren van de politiek en het recht opengaan voor alle wezens.’ Dat is meteen ook het uitgangspunt van Het Zoölogisch Manifest. Weg met het soortisme en het negeren van de belangen van anderen. En dan heeft Eskens het niet alleen over dieren en dierenrechten, maar over alle wezens. Het Zoölogisch Manifest is een zoektocht naar ‘zoö-inclusiviteit’, want ‘zoö’ betekent ‘leven’…

Rechtvaardigheid kan zich niet beperken tot mensen alleen. Het is tijd dat de deuren van de politiek en het recht opengaan voor alle wezens.

Vervolgens gaat Eskens in op ‘de halfslachtige erkenning van het dier als een bewust, gevoelig wezen’ in onze wetgeving. Inzetten op een humane behandeling van dieren moeten we radicaal afwijzen, zegt hij, want dat is een ‘achterhaalde visie, die ervan uitgaat dat alleen wij, koning-mens, in staat zouden zijn om ethiek te bedrijven’. En dan vinden wij mensen ook nog dat de dieren dankbaar moeten zijn als ze ‘humaan’ behandeld worden. Het is een vorm van hiërarchisch denken die de belangen van dieren miskent. En het is juist die menselijke hegemonie, die heeft geleid tot de natuurcrisis en extinctiegolf die zich overal op onze planeet voltrekt. ‘“Humaan beleid” is uiteindelijk niets dan de belofte om voortaan “de nodige zorg” te bieden aan andere wezens.’ En die belofte blijkt in de praktijk buitengewoon vrijblijvend.

In 14 hoofdstukken zet Eskens uiteen hoe een zoölogische revolutie vorm kan krijgen. Met een Zoögrondwet en een zoö-inclusief rechtsstelsel, ‘waarin alle wezens en leefverbanden die negatieve effecten van de mens ondervinden een stem hebben’. Door afdwingbare politieke representatie te regelen voor alles wat leeft. Hij schetst hoe we onze democratie kunnen openstellen voor alle wezens, door ervoor te zorgen dat ook hun stem vertegenwoordigd is in ons parlement. Hoe je deze representatie praktisch kan vormgeven. Het is een noodzakelijke revolutie, zo concludeert Eskens. Het kan, het is hoog tijd én we krijgen er belangrijke zaken voor terug: ‘bestaanszekerheid, een volwaardige democratie en morele integriteit’.

Het Zoölogisch Manifest is een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in dierenwelzijn, dierenrechten en rechten voor de natuur. En voor iedereen die de eigen denkbeelden en die van onze maatschappij over onze omgang met dieren, de natuur en alles wat leeft kritisch onder ogen durft te zien.

Erno Eskens, Het Zoölogisch Manifest – Rechten voor alles wat leeft, ISVW Uitgevers, 2025, 224 blz.

9 april 2025