Interview Erno Eskens: “Als je democraat bent, moet je wel voor dierenrechten zijn”
Het is hoog tijd voor een zoölogische revolutie, zegt filosoof en politicoloog Erno Eskens. Hij publiceerde recent het boek ‘Het Zoölogisch Manifest – Rechten voor alles wat leeft’. Een mooie gelegenheid om hem te vragen wat zo’n revolutie kan betekenen voor in het wild levende dieren.
Interview door Nettie Dekker
Je hebt eerder boeken geschreven over dierenrechten. Waarom wil het maar niet lukken met die betere behandeling van dieren?
“Dit komt omdat we vastzitten in het idee dat wij mensen boven de dieren staan. We nemen ons wel steeds voor om beter voor ze te gaan zorgen, maar die betere zorg komt er niet. We komen onze beloften nooit na. In wetten is vastgelegd dat dieren geen honger, pijn, enzovoort mogen lijden en soorteigen gedrag moeten kunnen vertonen. Je hoeft maar een blik in een stal te werpen en je weet dat daar niets van terecht is gekomen. Wij willen alleen voor ze zorgen voor zover dat ‘redelijkerwijs’ van ons verwacht kan worden. Dieren en andere wezens hebben daarbij geen inbreng omdat ze als redeloos worden gezien. Onderdrukking is in het hele zorgsysteem ingebouwd en de wettelijke verplichtingen worden niet serieus genomen. In de veehouderij vinden naar schatting zo’n 2,7 miljard overtredingen per jaar plaats! Zolang we andere wezens niet als individuen zien, zal er niets veranderen.”
Onderdrukking is in het hele zorgsysteem ingebouwd
In je nieuwe boek pleit je niet alleen voor dierenrechten, maar voor rechten voor ‘alles wat leeft’. Waarom is zo’n zoölogische revolutie nodig?
“Als je goed kijkt, dan zie je dat zelfs de kleinste wezens belangen hebben. Leven doet er voor hen toe. Kijk naar hun gedrag. Je ziet ze moeite doen. Als een wezen moeite doet voor iets, dan is dat ‘iets’ klaarblijkelijk de moeite waard voor dat wezen. Ook bacteriën en planten doen in die zin moeite. Alles wat leeft doet moeite, deels om het eigen leven of het eigen lichaam in stand te houden, deels om iets te bereiken.”
Je stelt voor dat we gelijk gedrag gelijk behandelen.
“Ja, dat zou mooi zijn. In de praktijk doen we dat niet. We gebruiken bijvoorbeeld per soort verschillende termen voor iets simpels als eten. Bij ganzen heet dat plotseling ‘vreten’ en bij planten is het ‘voedselopname’. Gedrag dat bij ons in psychologische termen wordt gevat, beschrijven we bij andere wezens als een mechanische reactie of instinct. Dat is discriminatie, net als het gebruik van verkleinwoorden voor dieren: mannetje en vrouwtje. Zo schaal je ze op een andere manier in en behandel je gedrag dat gelijk is ongelijk. Dat lijkt mij onwenselijk. Het probleem is dat we andere wezens op voorhand niet als persoon willen zien. In mijn optiek doen alle wezens moeite, hebben ze dus belangen en zijn ze dus personen.”
Het probleem is dat we andere wezens op voorhand niet als persoon willen zien
Gezonde natuur is een voorwaarde voor ons bestaan. Toch zien we dat de biodiversiteit ondanks alle verdragen en richtlijnen achteruit holt. Wat zegt dat over ons?
“Ook hier zie je dat iedereen zijn best doet. Maar omdat wij denken dat we voor de natuur moeten zorgen, plaatsen wij onszelf boven die natuur. Mensen maken er instrumenteel gebruik van, maar zien haar bijvoorbeeld niet als levensvoorwaarde. Dus verstoren we de natuur en zijn we onszelf aan het vergiftigen met landbouwgif, plastics, enzovoort. Bacteriën zorgen beter voor hun levensomgeving dan wij. Misschien zijn ze dus wel veel slimmer dan wij. Wij zien onszelf als koning van de natuur, die mag bepalen wat er in die natuur gebeurt. Zolang dat de houding is, is natuur onderworpen aan onze grillen. Een gouden wet in de politicologie is dat macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut. Daarom is het zo belangrijk dat we natuur rechten geven. We moeten tegenmacht organiseren. Alleen dan zijn wij, de mens, in toom te houden. We hebben bedrijven rechten gegeven, dus dan moet dat voor natuur ook kunnen.”
We zien dat juist natuurorganisaties ingrijpen in ecosystemen en in de levens van planten, bomen en dieren. Menselijke belangen wegen bijna altijd zwaarder dan de belangen van de natuur. Hoe maken we die belangen gelijkwaardig?
“Daarom is het noodzakelijk dat de belangen van andere wezens ook gehoord worden. En door die belangen mee te wegen in het recht en in de politiek. Door rechten te geven aan gebieden en aan zoveel mogelijk soorten wezens. In mijn boek stel ik voor om onze politici door middel van politieke vertegenwoordiging verantwoordelijk maken voor onze natuur en andere wezens. Daarvoor kan je een indeling maken van alle wezens, bijvoorbeeld op basis van hun gedrag. Iedere politicus krijgt dan een deel toegewezen. Dan kunnen we iemand vragen: wat heb jij gedaan voor …?”
Bacteriën zorgen beter voor hun levensomgeving dan wij
In het wild levende dieren zijn op papier redelijk goed beschermd, maar we zien in de praktijk dat overheden voortdurend ingrijpen in de levens van dieren. Ze geven zelfs vergunningen af om gezonde dieren te doden, net als argument dat ze dan geen honger zullen lijden of een natuurlijke dood sterven.
“Het op grote schaal doden van gezonde dieren, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt bij ganzen, is schokkend. Je ruimt als het ware een volk op. In mensentermen noem je dat etnische zuivering. Dat is het willen vernietigen van ganzenvolkeren ook. Het is een schending van de lichamelijke integriteit van dieren en een schending van hun groepsgebeuren. Dieren hebben een recht om er te zijn. Ze hebben net als mensen recht op zelfbehoud en recht om tot een groep te behoren. Het doden druist in tegen het rechtsvaardigheidsgevoel. Het helpt om ganzen rechten te geven als individu of als groep en ze een advocaat te geven zodat ze naar de rechter kunnen stappen. Dat doen we tenslotte ook voor kinderen, mensen met mentale problemen en zelfs voor bedrijven.”
Wilde dieren worden steeds meer gepolitiseerd. Denk aan de wolf en aan de grote grazers in de Oostvaardersplassen. Hoe kunnen we het recht van dieren om hun stem te laten horen zo verankeren dat wij er niet aan kunnen tornen als dat ons beter uitkomt?
“Ik ben ervoor om ecosystemen te zien als zelfstandige werelden met een eigen rechtsstelsel. Wij mogen ons recht alleen opdringen aan anderen om ervoor te zorgen dat wij ter verantwoording geroepen kunnen worden. Want wij zijn verantwoordelijk voor vrijwel alle schade. En wij raken alle wezens. Wij kijken niet echt naar de ethologische behoeften van andere dieren. Deels door een gebrek aan kennis, maar ook door de onwil om ons daarin te verdiepen.”
Dieren hebben een recht om er te zijn
De rechten van in het wild levende dieren spelen nauwelijks een rol in de overwegingen van rechters. Hoe kunnen rechters de zoölogische revolutie verder helpen?
“Zolang anderen geen rechten hebben, worden hun belangen niet meegewogen. In Argentinië heeft chimpansee Cecília als eerste dier rechten gekregen en in Pakistan olifant Kavaan. Die landen hebben het Angelsaksische rechtssysteem, waarin rechters de macht hebben om wetten te maken. Daarom is de slavernij ook als eerste afgeschaft in dat rechtssysteem. In het Nederlandse recht mogen rechters geen heel grote stappen maken. Wij hobbelen dus met afstand achter Angelsaksische landen aan. Maar uiteindelijk zullen we volgen en komen ook hier rechten voor andere wezens en hun leefverbanden.”
Waarom heb je rechten nodig?
“Om de wezens een stem te geven. In rechtszaken procederen natuur- en dierenorganisaties op dit moment namens hun achterban van mensen, niet namens de dieren of andere wezens waarvoor ze willen opkomen. Ook is er geen compensatie voor geleden schade. Stel, iemand vervuilt een sloot. Daardoor gaan vissen dood. Dan kan je als natuurorganisatie naar de rechter stappen. De rechter kijkt naar welke wet is overtreden en legt een boete op. Maar de belangen van de vissen zelf zijn niet aan de orde gekomen en de sloot blijft vaak vervuild. De boetes zijn ook veel te laag, want ze zijn niet gekoppeld aan de werkelijke kosten van het herstel. Dat wordt anders als de wezens het recht hebben op herstel van hun leefomgeving.”
Mogen dieren dan onderling ook procederen?
“Het recht is niet bedoeld om van alles te gaan regelen in de natuur. Het is bedoeld om de macht te temmen. Wij zijn de machtigen in dit verhaal. Dus laten we het recht zo inzetten dat het ons in toom houdt. De essentie van de democratie is dat je macht deelt en dat alle belanghebbenden een stem hebben. In artikel 1 van de Grondwet staat dat je op dit punt niet mag discrimineren. Als je democraat bent, moet je dus wel voor dierenrechten et cetera zijn. Anders ben je voor dictatuur van koning mens.”
Wij kijken niet echt naar de ethologische behoeften van andere dieren
Welke boodschap zou je als filosoof willen meegeven aan natuur- en dierenbeschermers?
“Natuur- en dierorganisaties zijn al een paar eeuwen actief, maar wat hebben ze bereikt? Aan de inzet van de mensen in die organisaties ligt het niet, aan hun intenties ook niet. Het is een strategiekwestie. Binnen die organisaties wordt het fundamentele debat over het einddoel niet gevoerd. Het doel is dat we een gelijk gewicht hechten aan gelijke belangen. Dat is rechtvaardigheid. Je mag best kortetermijndoelen hebben, maar probeer ook altijd dat grotere plaatje te zien. De vraag die ze zichzelf moeten stellen is: waar gaan we naartoe, waar eindigt onze strijd? Als je het einde niet weet, weet je ook niet of je op de goede weg bent. Je kunt dan makkelijk ‘onschadelijk’ worden gemaakt, ingelijfd. Kijk naar de Dierenbescherming, dat nu stickertjes met vinkjes op vlees plakt. Ook daar werken mensen met goede intenties, maar zo gaan we de strijd niet winnen omdat ze de uitbuiting legitimeren. Ik vrees dat vrijwel alle dierenorganisaties deze fout maken. Ze hebben het nu over ‘een dierwaardige veehouderij’. Bij natuurorganisaties zie je hetzelfde: ze winnen wat zaken, maar verliezen intussen het grote plaatje uit het oog. Het is hoog tijd om het over een andere boeg te gooien.”
De zaak van de grauwe gans tegen provincies en natuurorganisatie
Stel dat rechten van grauwe ganzen erkend worden. Wat kunnen ze daar dan mee? Hieronder een voorbeeld. Een natuurorganisatie, zeg Fauna4Life, draagt een zaak namens de ganzen aan. De rechtbank wijst een advocaat toe aan de ganzen, die zo de strijd aan kunnen gaan met de mensen die op hen jagen of met organisaties die deze jacht faciliteren. In dit geval zijn dat de provincies, die jachtvergunningen afgeven en natuurorganisaties die bejaging op hun terrein toestaan.
Advocaat: De belangen van mijn cliënten, de ganzen, worden ernstig geschaad door bejaging. Dieren worden gedood en zij die ontsnappen kampen met wonden en stress.
Verdediging: Het afschot is nodig om de populatie op niveau te houden en schade aan gewassen te voorkomen. De provincie komt op voor de belangen van boeren en wordt daarbij geholpen door enkele natuurorganisaties die bejaging op hun terrein toestaan.
Advocaat: De ganzen hebben ook belangen. Die dienen we ook mee te wegen.
Rechter. Om een belangenafweging te maken, hoor ik graag de mening van experts.
Expert 1: Ganzen eten de gewassen van boeren op. Dat is evident. De schade is al jaren zeer aanzienlijk. Als we de gans zijn gang laten gaan, dan schaadt dit de voedselproductie.
Expert 2: Het is vast in het belang van boeren en de voedselproductie om minder ganzen te hebben. Maar het zijn de boeren zelf die de groei van de populatie hebben veroorzaakt. Nederland heeft ongeveer een miljoen hectare aan zeer voedzaam Engels raaigras, superfood voor vee, maar ook voor ganzen. Al twintig jaar worden grauwe ganzen afgeschoten. Ook vinden er jaarlijks vergassingen van grote groepen ganzen en hun kuikens plaats. Eieren worden ‘onklaar’ gemaakt. Tot nu toe heeft dit niet geleid tot langdurig kleinere populaties. Het heeft wel geleid tot een grotere verspreiding van ganzen en schade op meer locaties. Het bejagen van ganzen is stressvol voor ze. Het verstoort hun relaties en veel ganzen vliegen rond met hagel in hun lijf.
Rechter: Constaterend dat bejaging tot nu toe niet effectief blijkt te zijn en wel het belang van de gans schaadt, stel ik de aanbrenger en advocaat in het gelijk. De verdediging heeft niet duidelijk kunnen maken dat de belangen van de boeren werkelijk worden geschaad als de bejaging stopt. Intussen is een voortzetting van de jacht wel evident schadelijk voor de ganzen zelf.
Lees ook de boekbespreking van het nieuwe boek van Erno Eskens via https://fauna4life.nl/boekbespreking-zoologisch-manifest-erno-eskens/
Meer over de ganzenjacht in https://fauna4life.nl/knallen-in-de-kraamkamer-van-de-natuur/
