Natuurlijke rijkdom in optima forma

‘Wildernis in eigen land’ begint met een oproep van Pieter Derks: als je je ogen maar openhoudt, zie je zelfs in je huis of tuin of tijdens je dagelijkse wandeling al de wonderlijkste ‘verwildering’.

In het eerste verhaal laat Jeroen Helmer je gebiologeerd over het randje van een stierenkuil meekijken naar hoe een korte schoorsteenwesp met water en klei een bouwwerk metselt voor haar eitjes. Dit verhaal maakt meteen duidelijk dat dit boek gaat over kleine en grote dieren, over wat zij nodig hebben om te kunnen doen wat zij voorbestemd zijn te doen. Over hoe de ene soort niet kan zonder de andere, omdat elke soort een eigen, unieke rol te spelen heeft. Over welke natuurlijke processen binnen een landschap plaatsvinden. En over hoe die landschappen er in optima forma uit kunnen zien als wij de natuur haar eigen gang laten gaan. Nou ja, misschien met een beetje hulp van ons, als sleutelsoorten die gebieden niet op eigen kracht kunnen bereiken…

Maar rewilding, schrijft Helmer, is meer dan domweg grote grazers terugbrengen in de natuur: “Het gaat om het herstel van alle processen; van de invloed van water, wind en getij, maar ook van dieren, schimmels en planten. Bij deze rewilding-filosofie gaat men uit van de eigen kracht van de natuur (…) als zelfstandig functionerend systeem, zonder dat de waarde ervan afhangt van de winbaarheid van voedsel of grondstoffen uit het gebied voor de mens.” Herstellen van de natuur is het herstellen van landschappen en van het klimaat. Met als beloning een haast onvoorstelbare soortenrijkdom.

Helmer beschrijft de geschiedenis van onze landschappen vanaf hoe het er in de oertijd uit kan hebben gezien. Hij schetst een beeld van de gigantische grazers en roofdieren die die landschappen bevolkten. Maar ook de invloed van de opmars van de mens – met in hun kielzog hun vee – op die dieren en landschappen. Tot de gemarginaliseerde natuur van vandaag de dag en de massa-extinctie die zich voor onze ogen voltrekt. Maar Helmer is hoopvol: Nederland heeft inmiddels ook veertig jaar ervaring met halfwilde grazers en met de sleutelrol die zij vervullen in het terugbrengen van natuurlijke processen in natuurgebieden.

Grote grazers spelen dan ook een grote rol in Helmers boek. Door het boek heen meandert als rode draad de levensloop van één individu: een zomereik. Een boom die bij leven, maar ook dood, leven geeft en beschermt. Boven én onder water. Want ook dood doet leven. De diertjes met verreweg de mooiste namen leven op dood hout: reuzenloofhoutwesp, parelhoutsluipwesp, maskerkamlangpoot, maanvlekschildkever… Kadavers, klein en groot, bieden essentiële voedingsstoffen aan talloze bacteriën, schimmels, bodemdieren, insecten, zoogdieren, vogels en planten.

‘Wildernis in eigen land’ is een boek dat je keer op keer zal oppakken en openslaan. Om de sleutelroltekeningen te bewonderen, waarin Helmer als geen ander alle mogelijke organismen tot leven weet te brengen. Om te lezen over al die fascinerende soorten die in onze landschappen en waterlopen een thuis (kunnen) vinden als we snel werk maken van het verbinden van bestaande natuurgebieden. Als we natuurlijke processen alle ruimte geven, zodat ecosystemen zichzelf kunnen herstellen. Het enige wat wij hoeven te doen is het aandurven om niet in te grijpen als natuur iets anders doet dan door ons in beleids- en beheerplannen is vastgelegd.

Helmers prachtig uitgevoerde boek is het perfecte cadeau voor iedereen die meer wil weten over hoe natuur ‘werkt’. En voor iedereen die al die buitengewone soorten met wie wij ons land delen, beter wil leren kennen.

Nettie Dekker, auteur van ‘Jagerslatijn – Mythes en fabels over de jacht’ voor Fauna4Life

Wildernis in eigen land – Jeroen Helmer – 2024 – Lemniscaat

21 november 2024