” Een probleemwolf wordt gemaakt door het gedrag van de mens”

Glenn Lelieveld, ecoloog en coördinator van het Wolvenmeldpunt houdt zich al sinds 2010 bezig met het wolvendossier. Hij doet ecologisch onderzoek naar diverse diersoorten, geeft lezingen en is sinds 2017 werkzaam bij de Zoogdiervereniging. Als het gaat om hoe de wolf als onderwerp in het nieuws of in de politiek gebracht wordt, mist hij de discussie over ethiek, waarden en normen en hoe we zouden willen dat we als maatschappij functioneren ten aanzien van de natuur. 

Op dit moment wordt in de discussie over de wolf het meest gepraat over het mogelijk maken van afschot. In de ogen van een grote groep mensen lijkt dit de enige oplossing te zijn. Hoe komt dat?
“In Nederland is een grote groep mensen van mening dat de natuur ten dienste staat van de mens en dus gewoon gebruikt kan worden. Zij vinden dat de mens boven de natuur staat en niet ernaast, laat staan dat zij vinden dat de mens er onderdeel van uitmaakt. Een wolf is in hun ogen niet ‘bruikbaar’. Daarom zien zij maar één oplossing en dat is dat het dier gedood moet worden ofwel uit Nederland moet verdwijnen. Zolang deze discussie niet op het niveau van ethiek, waarden en normen wordt gevoerd, blijft de wolf de boosdoener.
Bij de wolf komt heel veel emotie los en dit onderwerp is daardoor heel zichtbaar. Het gaat eigenlijk niet om de wolf zelf, maar over de druk op de natuur en de bedreigingen die dat met zich meebrengt, zoals de klimaatverandering. De vraag ‘Wat is jouw positie ten opzichte van de natuur?’ zou vaker gesteld moeten worden. Waarom is het doodschieten van dieren normaal? Er wordt nu te snel voor ‘beheer’ gekozen, terwijl alternatieven niet voldoende zijn overwogen. Ik hoor vaak de redenatie ‘zo hebben wij het altijd gedaan’, maar dat is voor mij geen argument.
Het gaat dus niet om de wolf zelf, maar om de manier waarop men naar de natuur kijkt. De wolf is daar een heel zichtbare spiegel van.”

Hoe krijg je mensen bereid anders met de natuur en de wolf om te gaan, terwijl hun (hobby) dieren worden aangevallen en gedood?
“In bepaalde regio’s in Nederland is er bijna dagelijks sprake van een aanval van wolven op schapen. De schapen lopen daar vrijwel allemaal onbeschermd rond. De mensen in deze regio’s hebben een heel ander perspectief dan jij en ik. Wij vinden dat de wolf hier mag zijn en dat je je (hobby)dieren zelf goed moet beschermen. Daartegenover staan de mensen die vinden dat de mens over de natuur heerst en de natuur er is om te gebruiken. Het accepteren van de aanwezigheid van de wolf en het plaatsen van hekken, past niet in het beeld zoals zij denken dat de wereld in elkaar zit.
De welwillende boeren in die regio, die wel preventieve maatregelen willen nemen, krijgen te maken met afkeurende reacties uit hun omgeving.
Het is te makkelijk om tegen boeren en houders van hobbyvee te zeggen dat ze een hek moeten plaatsen. De overheid erkent dit nog onvoldoende en vraagt alleen aan ecologen en juristen wat boeren moeten doen. Een ecoloog kan iets vertellen over het gedrag van een wolf en hoe een wolf op een hek reageert. Een jurist kan vertellen hoe de wetgeving in elkaar zit en dat van een eigenaar wordt verwacht dat hij zijn eigen dieren beschermt. Maar je hebt sociale wetenschappers nodig om een transitie te bewerkstelligen en mensen ertoe te brengen deugdelijke, wolfwerende rasters te plaatsen. En je hebt een overheid nodig die luistert naar de hobbyhouders met betrekking tot wat zij hiervoor nodig hebben.”

Hoe denk je over het uitkeren van schadevergoedingen aan dierhouders? Moeten deze worden verhoogd of juist worden afgeschaft?
“Nu krijgen (hobby)boeren de schade aan hun dieren 100% vergoed, ongeacht of zij wel of geen maatregelen hebben genomen. Dit terwijl de wolf al zes jaar geleden in Nederland is teruggekeerd. De (hobby)boeren moeten wel worden geholpen, maar dit gaat veel verder dan helpen. Een simpele en logische beleidsregel die economisch niks kost maar politiek gezien zeer gevoelig ligt, is bepalen dat een schadevergoeding pas wordt uitgekeerd als een dierhouder minimaal een basisvorm van bescherming heeft toegepast. Zo is het nu in Duitsland geregeld. Heel veel dierhouders hebben daar 90 cm hoge schapennetten. Als deze goed zijn neergezet en er staat voldoende stroom op, is dat een goede basisbescherming en kom je in aanmerking voor schadecompensatie. Staat er geen net of is het slecht neergezet, bijvoorbeeld maar aan drie kanten van het land en aan de waterkant niet, dan krijg je geen schadevergoeding. Als er drie keer een aanval is geweest binnen zo’n basisomheining, moet de dierhouder betere maatregelen treffen, wil hij nog voor vergoeding in aanmerking komen. Subsidie voor een wolfwerend hekwerk wordt daar verleend wanneer het hekwerk minimaal 1.20 m hoog is en voorzien is van vijf draden of een stevig net.”

Niet alle subsidieregelingen voor wolfwerende maatregelen zijn hetzelfde in Nederland. Dit maakt de hele zaak extra ingewikkeld. Hoe denk jij hierover?
“De provincie Gelderland heeft nu eindelijk een provincie brede subsidieregeling opgesteld, die niet alleen geldt voor schapen en geiten, maar voor alle gehouden hoefdieren. Dit was ook een wens vanuit de wolvencommissie en de dierhouders. De BBB-(BoerBurgerBeweging) gedeputeerde is hierin meegegaan.
Voor professionele grotere schapenhouders is de subsidie op de wolfwerende maatregelen echter niet voldoende. Zij krijgen al subsidie voor andere zaken en mogen in totaal maximaal 20.000 euro per jaar aanvragen. Voor de subsidieregeling ‘wolfwerende maatregelen’ geldt echter dat je die maar een keer mag aanvragen. Deze regeling werkt op deze manier dus niet voor hen.
Een alternatief is de Europese subsidiepot LIFE voor Europese natuur-, milieu- en klimaatprojecten. Er zijn hier al veel aanvragen voor gedaan vanuit Europese landen en deze zijn bijna allemaal gehonoreerd, omdat grote roofdieren prioriteit krijgen. Deze regeling is bijvoorbeeld van kracht in de Duitse Alpen en Italië waarbij het budget verdeeld is over onder andere materialen, arbeid, trainingen, opleiden en certificering van kuddebewakingshonden, veldbezoeken en pilotgebieden. Europa betaalt 75% van de kosten en de 25% die een lidstaat zelf moet betalen, zou in Nederland uitkomen op zo’n 250.000 euro. Wij hebben als Zoogdiervereniging in 2019/2020 ook zo’n voorstel ingediend. We zijn met dit voorstel bij de Europese Commissie door de voorrondes heen gekomen, maar toen we met de pet rondgingen bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de provincies gaven die niet thuis. Het probleem was toen nog niet groot genoeg.
Als daar toen mee was gestart, zou er twee jaar geleden al een project zijn geweest waardoor boeren en andere dierhouders maximaal zouden worden ondersteund bij het samenleven met wolven. Nu wil de provincie Gelderland een budget van 1 à 2 miljoen euro per jaar uittrekken voor preventieve maatregelen. Maar ook dit bedrag zal niet voldoende zijn, omdat daar geen arbeidskosten in verwerkt zitten.
Ondertussen wordt de huidige subsidieregeling betaald met geld van de provinciale belastingbetaler.”

Als de politiek de dierhouders wil helpen, moet er worden doorgepakt. Waarom gebeurt dat niet of onvoldoende?
“De ervaring in Duitsland leert dat het per wolvengebied ongeveer tien jaar duurt om een maatschappelijke transitie te bewerkstelligen. In Gelderland zijn er nu twee wolvenconsulenten en wordt de subsidieregeling wat uitgebreid. Het duurt gewoon lang voordat de landbouw en de politiek zich hebben aangepast aan de aanwezigheid van dit grote roofdier.
In de Drentse regio verwacht ik overigens dat het wat langer gaat duren, maar bijvoorbeeld in de provincie Utrecht, waar inmiddels wolven op de Utrechtse Heuvelrug zitten, wordt nu al een subsidiegebied aangewezen. De politiek en het ambtenarenapparaat zitten er daar echt anders in. De provincies staan ondertussen tegenover partijen die het beheren (lees afschieten) van de wolf mogelijk willen maken. Wij hebben gelukkig te maken met het Verdrag van Bern. Zelfs als dit Verdrag wordt aangepast, dan vergt dat een traject van zo’n 10 jaar voordat het hier in Nederland daadwerkelijk iets betekent. Al die tijd zouden (hobby)dieren dus onbeschermd blijven. Dan is er nog de Habitatrichtlijn. Over een eventuele wijziging daarvan moet worden gestemd en daarbij moet iedere lidstaat van de EU met de wijziging instemmen. Dat gaat niet gebeuren of er moet echt ontzettend veel politiek wisselgeld worden betaald. Als dat gebeurt, gaat het waarschijnlijk niet alleen om de wolf, maar ook om bijvoorbeeld stikstof. Dan ben je de hele richtlijn kwijt: in feite gaat dan alle natuurbescherming eraan.”

We hebben te maken met een complex maatschappelijk vraagstuk. Eigenlijk kun je stellen dat er binnen politieke partijen onwil maar ook onwetendheid is die z’n weerslag heeft op de achterban. Daarbovenop is er nog de overtuiging dat wolfwerende maatregelen niet werken. Wat is jouw ervaring?
“Een hek of raster van 1,20 m, met op de juiste hoogte draden waar stroom op staat, houdt 99% van de wolven tegen. Toch zie je nu dat in de Drents Friese regio de roedel waarschijnlijk heeft geleerd over die hekken heen te springen, doordat ze alle tijd hebben gehad om dit te leren bij hekken waar niet voldoende stroom op staat. Daar zijn ook gevallen van bekend in Duitsland. In deze regio zou je de normering dus tijdelijk moeten opschroeven: zet nog een extra lint op 1,40 m of zelfs een extra lint met vlaggetjes die in de wind wapperen en zorg dat alle dieren beschermd staan. Hierdoor zullen de wolven hun ingesleten gedrag weer afleren. Dat moet je dus collectief in die hele regio doen, maar daar lijkt nu geen politieke wil voor te bestaan.
Belangrijk is ook dat bijvoorbeeld schaapsherders die op de Veluwe werken met wolfwerende rasters en kuddebeschermingshonden, hun verhaal vertellen. Dat het verschrikkelijk is om je dieren dood te vinden na een wolvenaanval, dat zij de aanwezigheid van wolven nog steeds niet altijd leuk vinden, maar dat de maatregelen wel werken!
Een ander mooi voorbeeld dat preventieve maatregelen werken, is te zien in België waar het Wolf Fencing Team de veehouders helpt met de nodige aanpassingen. In 2023 maakten wolven daar 48% minder slachtoffers onder Vlaamse landbouwdieren dan in 2022.”

Naast het probleem voor met name schapenhouders speelt er ook angst voor de wolf. Vind je bijvoorbeeld de angst van ouders om hun kinderen alleen in het bos te laten spelen, gegrond?
“De vraag is welke ouder zijn kind zonder toezicht in een bos laat spelen. Er liggen daar andere gevaren op de loer dan een wolf die toevallig net op dat moment voorbij zou komen en dan ook nog een kind zou aanvallen zonder enige aanleiding. Datzelfde geldt voor ouders die hun kinderen niet meer door het bos naar school durven laten fietsen: hoeveel van die kinderen hebben sinds 2018 een wolf gezien? Dan zijn er nog de ponyclubs die niet meer door het bos durven te rijden. Als je hoort hoeveel lawaai die kinderen daarbij maken, is het duidelijk dat de wolven al ruim van tevoren maken dat ze wegkomen.
De wolf is al sinds 2018 terug in Nederland en zou nu opeens een probleem vormen? Angst is een emotioneel argument en alles wat we hier nu zien gebeuren, is ook in Duitsland al een keer voorgevallen. Het begint met een aantal jaar van veel spanning, daarna merkt iedereen dat er niks gebeurt en dan ontspant het weer. Dat heeft gewoon tijd nodig.
Wolven zijn nieuwsgierig maar van nature schuw en conflict mijdend. Op het moment dat bijvoorbeeld fotografen met een bakje voer gaan staan rammelen om ze te lokken, ga je de verkeerde kant op. Dit is waarschijnlijk op de Hoge Veluwe gebeurd. Daar hebben we geen hard bewijs van, maar alles wijst erop dat daar is gevoerd.
Als er met het voeren wordt doorgegaan, ben je problematisch gedrag aan het kweken en vervolgens wordt zo’n dier bestempeld als probleemwolf.
De oorzaak is de mens. Mocht zo’n dier vervolgens agressief gedrag naar mensen toe gaan vertonen, is dat uiteraard niet acceptabel en draagt dat ook niet bij aan het draagvlak voor de wolf. Helaas zal je dan als natuurbeschermer actie moeten ondernemen en de wolf moeten doden als verjagen of het afleren van bepaald gedrag niet meer lukt. De oorzaak van dit alles ligt bij ons: deze wolf betaalt de prijs voor het gedrag van de mens.
En daarmee zijn we terug bij de vraag die in deze hele discussie centraal zou moeten staan: Wat is jouw positie ten opzichte van de natuur?”

28 april 2024